Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Olan Çocuklar

Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) tanımlanırken, dikkat eksikliği, aşırı hareketlilik (hiperaktivite) ve dürtüsellik gibi klinik belirtilerle karakterize bir nöropsikiyatrik bozukluktur. Bu bozukluk, dürtüsellik ve hareketlilikle ilgili bir dizi sorunu içerir ve otokontrol bozukluklara sebep olmaktadır. Çocuklarda doğumdan itibaren varolan ve özellikle 3-4 yaşlarından sonra fark edilir. Çocukların akademik ve sosyal hayatlarını etkileyen ve çocukluk döneminde en sık görülen nörodavranışsal bir bozukluktur. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) çocuklarda görülen diğer bir sorun da görsel algılama bozukluğudur. Bu çocukların görsel algılamada bozukluk nedeniyle okuma ve yazmada güçlükler yaşadıkları görülmektedir.

Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) tanısı konan çocuklar günlük hayatta, ev yaşamında, okul yaşamında, sınıf içi görevlerde, arkadaşlık ve sosyal ilişkilerde, fiziksel aktivite ve sporda, toplumsal katılım gibi farklı alanlarda sorunlarla karşılaşabilirler. Bu çocuklarda duyu işleme sorunları da görülebilir. Yüksek aktivite seviyelerinin düşük sosyal katılımları ve zayıf motor planlama becerileri ile bağlantılı olduğunu göstermektedir. Bu durum, çocukların motor ve fonksiyonel performansını, davranışlarını, öğrenmeyi, aktiviteyi organize etme ve sürdürme becerilerini olumsuz yönde etkilemektedir.

Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu(DEHB) tanısı konan çocukta en sık görülen birincil sorunlar arasında söz dinlememe ve öfke, ikincil sorunlar arasında ise akademik başarısızlık, dikkat toplayamama, davranış bozuklukları, sosyal uyum zorlukları ve özgüven yetersizliği sıralanabilir.

 

Dikkat eksikliği belirtileri (1)

  • Ayrıntılara dikkatini vermede çoğu zaman güçlük yaşamak
  • Dikkati sürdürmede çoğu zaman güçlük olması
  • Doğrudan kendisi ile konuşulduğunda çoğu zaman dinlemezmiş gibi gözükme
  • Çoğu zaman yönergeleri izlemede ve bir görevi tamamlamada zorluk yaşama
  • Çoğu kez görevlerini ve etkinliklerini düzenlemede güçlük yaşamak

Dikkat Eksikliği Belirtileri( 2)

  • Sıklıkla sürekli zihinsel çaba gerektiren görevlerden kaçınmak
  • Görevler veya etkinlikler için gerekli şeyleri sıklıkla kaybetmek
  • Çoğu zaman dış uyaranlarla kolayca dikkatin da
  • ğılması
  • Günlük etkinliklerde çoğu kez unutkan olmak

Hyperaktivite belirtileri

  • Olduğu yerde kıpırdanmak ve/veya kıvranmak
  • Oturması gerektiği halde oturamamak
  • Çok fazla koşmak ve/veya tırmanmak
  • Sessizce oyuna katılamamak
  • Sürekli hareket halinde olmak
  • Çok fazla konuşmak

Dürtüsellik belirtileri

  • Çoğu zaman düşünmeden cevap vermek
  • Çoğu zaman sırasını bekleyememek
  • Sıklıkla araya girmek veya söz kesmek

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu’nun Türleri Nelerdir?

Kombine, dikkatsız, hiperaktif /dürtücü dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olmak üzere 3 farklı türü vardır.

  • Kombine Dikkat Eksikliği ve Hiperaktive Bozukluğu:Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğunun tüm belirtilerini içeren en yaygın türüdür.
  • Dikkatsiz Dikkat Eksikliği ve Hiperaktive Bozukluğu:Hiperaktivite bozukluğu olmayan ama konsantrasyon ve dikkat bozukluğu olan türüdür.
  • Hiperaktif/Dürtücü Dikkat Eksikliği ve Hiperaktive Bozukluğu:Dikkat eksikliği/dikkat bozukluğu olmayan türüdür.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğunun Belirtileri Nelerdir?

Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) olan çocuklarda genellikle dikkatini toplayamama, dikkatsizce hatalar yapma, oyun veya aktivitede dikkatinin çabuk dağılması, yönergeleri izleme ve görevlerini tamamlamakta zorluk yaşama, günlük yaşamda unutkanlık yaşama gibi belirtiler gösterir.

  • Dikkat eksikliği varlığında en sık görülen belirtiler,çocuklarda okul başarısında düşüklüktür,derse konsantre olamaz,dikkatini bir süre toplayabilse bile koruma noktasında sıkıntı yaşar.Genelde hayallere dalma,anlatılanları dinlememe,kendi dünyasında kapanma gibi problemler ile ortaya çıkar.
  • Hiperaktif çocukta en sık görülen belirtiler,hiperaktif çocuklar çok fazla hareketli olurlar. Bu çocuklar yaşlarının ve gelişim düzeylerinin üstünde enerji sarf ederler. Enerjileri çok fazladır ve çabuk yorulmazlar. Uzun süre bir yerde sabit oturamazlar her zaman mutlaka bir şeylerle ilgilenirler veya elleri ve ayakları sürekli oynar. Çok konuşur ve karşısındaki kişilerin konuşmasını bitirmesini bekleyemez,bekleme gerektiren ya da sırayla yapılması gereken işleri yapmakta sıkıntı yaşarlar.
  • Dürtüsellik varlığında en sık görülen belirtiler, sabırsızlık,yapılan eylemin sonuçlarını düşünmeden yapılan ani davranışlar,sorular tamamlanmadan cevap verme,başkasının sırasının bitmesini beklemede zorluk, ,uygunsuz zamanlarda sohbete başlama gibi problemler oluşabilir.Dürtüsellik sürekli bir şeylere veya kişilere çarpmak gibi kazalara sebep olabilir.

Dikkat Eksikliğine Hiperaktivite Bozukluğunun Tanı Ölçütleri(DSM) sınıflama sistemine göre aşağıdaki dokuz belirtiden altısı varsa kişide Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu vardır. Belirtiler :

1.Ayrıntılara dikkat etmekte zorluk ya da okul,iş ve diğer etkinliklerde dikkatsizce hatalar yapma

2.Dikkat gerektiren görevler ya da işlerde dikkati sürdürme güçlüğü

3.Birisiyle yüz yüze konuşurken dinlemede güçlük çekme

4.Okul ödevlerini ya da işyerinde verilen görevleri bitirmekte zorlanma, verilen yönergeleri izlemekte zorluk çekme(yönergeleri anlama güçlüğüne ya da inatlaşmaya bağlı değildir)

5.Görevleri ve etkinlikleri düzenleme/organize etme güçlüğü

6.Uzun zihinsel çaba gerektiren işlerden kaçınma, bu işlerden hoşlanmama ya da bu işlere karşı isteksizlik

7.Görev ve etkinlikler için gereken eşyaları kaybetme(örneğin oyuncak,okulödevleri,kalem,kitap ya da araç gereç)

8.Dikkatin kolayca dağılması

9.Günlük etkinliklerde unutkanlık

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu’nun (Dehb) Nedeni Nedir?

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğunun nedenleri, tam olarak bulunabilmiş değildir fakat çocuklarda beyin görüntüleme çalışmalarıyla, beynin hacim ve işlevselliğindeki değişiklikler incelenmiş, genetik çalışmalar ve beyinden salgılanan Noradrenalin, Dopamin, Serotonin gibi nörokimyasal maddelerin düzeyleriyle ilgili çalışmalar yapılmıştır.Çalışmalar sonucunda Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu(DEHB) olan çocukların planlama, çevresel gerekliliklere göre davranışın düzenlenmesi, uygunsuz tepkilerin baskılanması, dikkat işlevleri gibi alanlarda zorluk yaşadıkları, bunun sebebinin bu işlevlerle ilgili alanlarda birtakım işlevsel ve nörokimyasal düzensizlikler olduğu , genetik ve çevresel faktörlerin de hastalığın ortaya çıkmasında rol oynadığı gösterilmiştir.

Toplumda Görülme Oranı ve Kız-Erkek Çocuklarda Gelişim Farkı Nasıldır?

Toplumda görülme oranı çocuklarda %8,ergenlik dönemindeki kişilerde ise %6 olarak saptanmıştır.Genellikle çocukluk çağı hastalığı olarak görülmekle birlikte erişkinlerde görülme oranı%4’tür.Kızlara göre erkeklerde daha sık görülür (kız/erkek oranı 4/1’dir). Kız çocuklarında hiperaktiflik olmadan da dikkat eksikliği bozukluğu olabilir. Bu durumda tanıyı koymak zordur. Çünkü kız çocukları sessiz, içine kapanık görünümünde bir süre gizli kalabilir.

Ergoterapisler DEHB’li Çocuklar İle Nasıl Çalışır

Ergoterapistler, çocuklarla öz düzenleme ve yürütme işlevleri geliştirmelerine yardımcı olmak için çalışırlar. Bu zorlu alanları ele alan çocuklara stratejiler öğreterek, onlara iki önemli alanda daha bağımsız olma ve kendi kendine yetebilmelerini sağlar:

  • Öz-Düzenleme: Bu beceri, bir bireyin uyanıklık düzeyini belirleme ve ayarlama yeteneğini ifade eder. Yorulduğumuzda ve uzun bir toplantıda dikkatimizi toplamaya çalışırken, ayaklarımıza sallarız, kahve içeriz veya bir kalemin arkasını çiğneriz ve bu şekilde uyanıklığımızı artırmak için bilinç alt  olarak kararlar veririz. DEHB‘li çocukların bu becerileri tek başlarına geliştirmeleri  ve odaklanmaya yardımcı olacak stratejiler geliştirmeyi bağımsız yapamazlar ve bu konuda ergoterapiye ihtiyaç duyarlar.
  • Yönetici İşlevsellik: DEHB olan çocuklar genellikle organizasyon, görev başlatma ve geçiş, problem çözme ve zaman yönetimi gibi yürütme işlevleri konusunda zorluklar yaşarlar. Ergoterapistler, bu zorlukların günlük yaşantılarını nasıl etkilediğini belirlemek için çocuklar ve aileleri ile birlikte çalışırlar. Bu alanlar daha sonra iki şekilde ele alınır; Bir çocuğa bu beceri inşa etmelerinde yardımcı olur ve çocuğun güçlü yönlerini vurgulayan rutinler oluşturmak için ailenle birlikte çalışır.

Pediatrik Ergoterapist Furkan Kumru